مننژیت در کودکان و نوزادان: علائم و درمان

مننژیت، اصطلاحی پزشکی است که به التهاب بافت‌های احاطه کننده مغز و نخاع (به نام مننژ) اطلاق می‌شود. این التهاب عمدتاً به وسیله ویروس‌ها یا باکتری‌هایی ایجاد می‌شود که از یک بخش عفونی بدن از طریق جریان خون به مننژها حرکت کرده‌اند. تشخیص علائم مننژیت دشوار است. مردم اغلب علائم اولیه مننژیت را با آنفولانزا اشتباه می‌گیرند. در واقع مننژیت پس از یک بیماری یا عفونت مشابه آنفولانزا رخ می‌دهد. به همین دلیل است که باید هشیار بود و علائم و نشانه‌های خاص مننژیت را شناخت و به سرعت وارد عمل شد. اینگونه می‎تواند به حفظ جان کودک کمک کرد.

علل

دو نوع مننژیت اصلی وجود دارد: ویروسی و باکتریایی

مننژیت باکتریایی

انواع بسیار مختلفی از باکتری‌ها وجود دارند که می‌توانند باعث مننژیت باکتریایی شوند. نوع این باکتری‌ها به سن کودک، سابقه واکسیناسیون و مشکلات پزشکی فعلی یا گذشته کودک بستگی دارد. برخی عوامل از جمله برخورد با اشخاص مبتلا به مننژیت، عفونت (مانند عفونت گوش یا سینوس)، سفر به مناطقی که مننژیت باکتریایی در آنها شایع است، آسیب جدی به سر، اختلال سیستم ایمنی، ایمپلنت‌های حلزونی گوش و برخی ناهنجاری‌های آناتومیکی می‌توانند خطر ابتلای کودک به مننژیت باکتریایی را افزایش دهند.

مننژیت ویروسی

رایج‌ترین علت مننژیت ویروسی، خانواده‌ای از ویروس‌ها به نام انتروویروس‌ می‌باشد. انتروویروس‌ها از طریق تماس مستقیم با مدفوع حین فعالیت‌هایی مانند تعویض پوشک یا تماس غیر مستقیم با آب، غذا یا سطوح آلوده گسترش می‌یابد. دیگر ویروس‌هایی که موجب مننژیت در کودکان می‌شوند، می‌توانند از طریق قطرات موجود در هوا، تماس مستقیم، هنگام تولد یا از طریق گاز گرفتن حیوانات (مانند سگ هار) یا حشرات (مانند پشه‌ها یا کنه‌ها) گسترش یابند.

علائم

هرچند مننژیت باکتریایی معمولاً شدیدتر است اما نشانه‌ها و علائم مننژیت باکتریایی و ویروسی می توانند مشابه باشند. در اغلب موارد تشخیص اینکه کودک به مننژیت باکتریایی مبتلا شده است یا ویروسی، صرفاً بر اساس علائم امکان پذیر نمی‌باشد. نشانه‌ها و علائم مننژیت در کودکان عبارتند از:

• مننژیت در نوزادان ممکن است همراه تب و علائم غیر اختصاصی (مانند کاهش تغذیه، استفراغ، اسهال و راش پوستی) شود. گردن نوزادان ممکن است سفت شود یا ملاج آنها برآمدگی پیدا کند. همچنین نوزاد ممکن است تحریک پذیر، بی قرار شود یا سطح هوشیاری او کاهش یابد.
•  کودکان با سنین بالاتر، ممکن است دچار تب ناگهانی، سر درد، حالت تهوع، استفراغ، گیجی، خشکی گردن و ناراحتی از تابش نور به چشم‌ها شود.
•  مننژیت در کودکان می‌تواند باعث تشنج و کاهش سطح هوشیاری شود.

در برخی موارد علائم به آرامی، در طول یک تا دو روز، شدت می‌یابند در حالی که در برخی دیگر علائم به سرعت در طول چند ساعت شدیدتر می‌شوند.

تشخیص

به دلیل آنکه مننژیت باکتریایی یک فوریت پزشکی به شمار می‌رود که باید به سرعت درمان شود، تشخیص هر چه سریع‌تر علت علائم کودک از اهیمت فراوانی برخوردار است. آزمایشات زیر به صورت عمومی توصیه می‌شوند و معمولاً در بخش اورژانس بیمارستان انجام می‌گیرند.

•  کشت خون: نمونه خون در آزمایشگاه برای تشخیص وجود باکتری کشت داده می‌شود (به صورت طبیعی هیچگونه باکتری نباید در خون وجود داشته باشد). نتایج کشت خون همچنین می‌تواند به تعیین مناسب‌ترین آنتی‎‌بیوتیک کمک نماید. نتایج کشت خون معمولاً پس از 48 تا 72 ساعت در دسترس قرار می‌گیرد.
  • پونکسیون کمری: در پونکسیون کمری که تپ نخاعی نیز نامیده می‌شود، یک متخصص از سرنگ برای نمونه‌گیری از مایع مغزی- نخاعی در نواحی اطراف طناب نخاعی در بخش پایینی کمر استفاده می‌کند. چند آزمایش بر روی مایع مغزی- نخاعی انجام می‌شود که از طریق آنها وجود عفونت باکتریایی و همچنین بهترین آنتی‌بیوتیک را تعیین می‌کنند.
  • تصویربرداری: در برخی موارد، آزمایشات تصویربرداری مانند سی تی اسکن قبل از پونکسیون کمری توصیه می‌شود. هدف از انجام این تست تشخیص ایمن بودن انجام پونکسیون کمری و نیز تشخیص مشکلات دیگری که ممکن است باعث به وجود آمدن علائم شده باشند (مانند خونریزی یا وجود توده در مغز)، می‌باشد.

درمان

درمان مننژیت به باکتریایی یا ویروسی بودن بیماری بستگی دارد. هرچند تشخیص نوع مننژیت ممکن است تا قبل از مشخص شدن نتایج کشت خون (معمولاً 48 تا 72 ساعت بعد از نمونه‌گیری) امکان پذیر نباشد. در بیشتر موارد، کودکان درمان‌های مننژیت باکتریایی را دریافت می‌کنند تا زمانی که باکتریایی بودن مننژیت به طور قطعی رد شود. علت این امر آن است که اگر کودک مبتلا به مننژیت باکتریایی شده باشد و درمان به مدت زمان طولانی به تأخیر بیفتد، خطر قابل ملاحظه‌ای برای ابتلا به بیماری جدی و یا حتی مرگ وجود دارد.

درمان مننژیت باکتریایی

مننژیت باکتریایی یک بیماری کشنده است که نیازمند بستری شدن در بیمارستان و درمان با آنتی‌بیوتیک‌های داخل وریدی است. عوارض بیماری در کودک باید به دقت بررسی شود. بسته به شدت بیماری، کودک ممکن است به درمان‌های حمایتی برای کمک به تنفس، حفظ فشار خون، جلوگیری از خونریزی و حفظ آب بدن نیاز داشته باشد. درمان با آنتی‌بیوتیک معمولاً بلافاصله پس از انجام آزمایش خون و پونکسیون کمری آغاز می‌شود. داروها به صورت داخل وریدی تزریق می‌شوند. آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی توصیه نمی‌شوند. غلظت مورد نیاز از آنتی‌بیوتیک برای درمان مننژیت باکتریایی نمی‌تواند از راه خوراکی تأمین شوند. اکثر کودکان مبتلا به مننژیت باکتریایی به طور کامل و بدون عوارض بلند مدت بهبود می‌یابند. کودک باید پس از 24 تا 36 ساعت پس از آغاز دریافت آنتی‌بیوتیک‌ها، روند بهبودی را شروع کند. هرچند تب ممکن است به مدت 6 روز یا بیشتر ادامه یابد.

درمان مننژیت ویروسی

در بسیاری از موارد، دارویی که بتواند ویروس عامل مننژیت ویروسی را حذف کند وجود ندارد. در عوض درمان به صورت حمایتی است، بدین معنا که کودک را در طول بهبودی مورد حمایت قرار می‌دهد. این درمان‌ها عمدتاً عبارتند از استراحت، تشویق کودک به نوشیدن مایعات به مقدار کافی (زمانی که به مقدار کافی برای انجام این کار هوشیار باشد)، فراهم آوردن مایعات داخل وریدی (اگر کودک نمی‌تواند به مقدار کافی مایعات بنوشد) و داروهایی که تب یا سر درد را برطرف می‌کنند (مانند استامینوفن یا ایبوپروفن). دوز مناسب این داروها باید بر اساس وزن کودک تعیین شود نه سن او. بیشتر کودکان مبتلا به مننژیت ویروسی، بدون عوارض بلند مدت بهبود می‌یابند. علائم در طول یک هفته برطرف می‌شوند.

پیشگیری از مننژیت

چند روش می‌توانند به کاهش خطر ابتلا به مننژیت ویروسی یا باکتریایی کمک کنند:

واکسن

چند واکسن روتین دوره کودکی می‌تواند خطر ابتلا به مننژیت باکتریایی را کاهش دهند، از جمله واکسن‌های پنموکوک، منگوکوک و هموفیلوس آنفولانزا نوع بی (b).
واکسن‌هایی نیز برای جلوگیری از برخی انواع عفونت‌های ویروسی که می‌توانند باعث مننژیت یا دیگر عفونت‌های سیستم عصبی مرکزی شوند، وجود دارد، از جمله واکسن فلج اطفال، آنفولانزا، سرخجه، سرخک و اوریون.

آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری کننده

آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری کننده برای افراد نزدیک به اشخاص مبتلا به عفونت‌های منگوکوکی توصیه می‌شود. حتی اگر فرد قبلا واکسینه شده باشد. افراد نزدیک به کسانی گفته می‌شود که با کودک زندگی می‌کنند یا شخصی که بیش از 4 ساعت، حداقل پنج روز از هفت روز پیش از بروز علائم در کودک را با او گذرانده است.

کنترل عفونت

خانواده یک کودک مبتلا به مننژیت باید مراقب باشند که از ابتلا به عفونت در امان بماند. آنها باید دست‌های خود را پس از تماس با کودک یا تعویض پوشک و قبل از صرف غذا یا آماده کردن غذا بشویند. ظروف و فنجان‌ها نباید مشترک باشند، دهان کودک هنگام سرفه پوشانده شود و دهان کودک نباید بوسیده شود.