علت، علائم و درمان کم شدن آب بدن نوزادان وکودکان
کم‌آبی بدن به وضعیتی گفته می‌شود که میزان آبی که از بدن دفع می‌شود بیشتر از مقداری است که آب می‌خورید و بدن آب و مایعات کافی برای انجام فعالیت‌های طبیعی خود در اختیار ندارد. اگر آبی که دفع شده است را جبران نکنید، بدن دچار کم آبی می‌شود. ممکن است همه افراد دچار کم آبی شوند اما این حالت برای کودکان بسیار خطرناک است. اسهال و استفراغ شدید از شایع‌ترین علل کم‌آبی بدن در کودکان است. در صورتی که کم آبی بدن خفیف باشد می‌توان به سادگی آب از دست رفته را جبران کرد. اما کم‌آبی شدید بدن وضعیتی خطرناک است که می‌تواند زندگی کودک را تهدید کند. اگر کودک دچار کم‌آبی خفیف باشد می‌توانید با دادن مایعات بیشتر به رفع کم‌آبی بدن او کمک کنید، اما کم آبی شدید بدن به اقدامات فوری پزشکی نیاز دارد.
فهرست
علت
هنگامی که میزان آب مصرفی کم‌تر از مقدار آبی باشد که از بدن دفع می‌شود، بدن دچار کم آبی می‌گردد. کودکان بیشتر از نوجوانان و بزرگسالان دچار کم آبی می‌شوند زیرا ذخایر آب در بدن آنها کم است. برخی از کودکان به اندازه کافی آب نمی‌خورند در نتیجه دچار کم آبی می‌شوند. برخی از عوامل خاص می‌توانند کودک را در معرض خطر کم‌آبی قرار دهند. این موارد عبارتند از:
- تب
- استفراغ
- اسهال
- تعریق بیشتر از حد
- مصرف ناکافی مایعات در هنگام بیماری
- بیماری‌های مزمن مانند دیابت و اختلالات روده‌ای
- قرار گرفتن در معرض هوای گرم و مرطوب
اسهال می‌تواند در ادامه ابتلا به عفونت (ویروسی، باکتریای، یا انگلی)، آلرژی غذایی، یا حساسیت، بیماری‌های مانند بیماری التهاب روده، یا عکس‌العمل به یک دارو رخ دهد. اگر کودک استفراغ می‌کند، اسهال آبکی دارد، یا به علت بیماری نمی‌تواند چیزی بخورد یا تمایلی به خوردن مایعات ندارد، حتما باید به لحاظ بروز علائم کم آبی بدن او را تحت نظر گرفت.
علائم کم آبی بدن کودک و نوزاد
بروز موارد زیر می‌تواند نشان‌دهنده کم آبی یا شروع کم آبی بدن کودک باشد.
- عدم دفع ادرار بیش از ۶ ساعت
- ادرار تیره و بدبو
- لتارژی
- خشک شدن و پوسته پوسته شدن لب و دهان
- اشک نریختن هنگام گریه
علائم زیر نشان‌دهنده کم آبی شدید بدن کودک است:
- گود رفتن چشم‌ها
- سرد بودن دست و پا و ظاهر لکه لکه‌ای پوست
- احساس سبکی سر
- گیجی، یا هذیان
- احساس خواب‌آلودگی و بی‌حالی
تشخیص
تغییر وزن بدن، قبل و بعد از تامین آب بدن یک روش استاندارد برای تشخیص کم آبی است. به منظور تشخیص کم‌آبی در کودکان و نوزادان قبل از شروع درمان، پزشک به ارزیابی تعدادی از علائم و نشانه‌های بالینی می پردازد و آنها را با این روش استاندارد مقایسه می‌کند. یافته‌هایی که در هنگام معاینه بدن به دست می‌آیند، خشک‌شدگی بافت، واکنش بدن برای جذب سرم، یا هر دو را نشان می‌دهند. مهم‌ترین علائم افراد برای تشخیص کم آبی بدن عبارتند از طولانی شدن زمان پر شدن مویرگ از سرم وصل شود، تورم پوست شکم، تنفس غیرعادی.
درمان کم آبی بدن نوزادان و کودکان
تشخیص علائم اولیه کم‌آبی بدن و رسیدگی فوری به آنها اهمیت بسیار زیادی دارد. هدف از درمان کم آبی، جبران مایعات از دست رفته و تامین مایعات بدن تا سطح طبیعی است. کودکانی که به علت فعالیت زیاد دچار کم آبی شده‌اند تشنه می‌شوند و باید تا اندازه‌ای که تشنگی آنها رفع شود آب در اختیارشان قرار داد. بهترین گزینه برای رفع تشنگی، آب ساده است. کودکان باید تا زمانی که آب از دست رفته بدنشان تامین می‌شود در اتاق خنک استراحت کنند.
آب رسانی به بدن
کودکانی که به علت بیماری (مانند عفونت روده) دچار اسهال شده‌اند به اندازه‌ای مایعات داد که آب از دست رفته بدن جایگزین شود، این فرایند آب رسانی نام دارد. باید ظرف مدت ۳ تا ۴ ساعت به کودک محلول مایع خوراکی (ORS) داد. در اکثر فروشگاه‌ها و داروخانه‌ها پودر ORS وجود دارد و بدون نسخه فروخته می‌شود که حاوی قند و نمک‌های ضروری برای کودکانی است که دچار کم‌آبی شده‌اند. برای شروع آب رسانی باید در چند دقیقه اول ۵ یا ۱۰ میلی‌لیتر از محلول ORS داد. والدین می‌توانند توسط قاشق با سرنگ از این محلول به کودک خود بدهند. این مقدار مایع برای تامین آب بدن کودک کافی نیست، اما می‌توان مقدار آن را به یک فنجان( ۲۳۷ میلی‌لیتر) در ساعت افزایش داد. پس از آن که حال کودک کمی بهتر شد می توان به تدریج به مقدار مایعات اضافه کرد. حتی کودکانی که استفراغ می‌کنند دچار بی‌آبی می‌شوند و می‌توان با این روش آب بدن را تامین کرد زیرا در فاصله بین هر استفراغ مقداری آب جذب بدن می‌شود. نوزادی که از شیر مادر تغذیه می‌کند باید در دوره آب رسانی نیز شیر بخورد، مگر آن که به‌طور مکرر استفراغ کند. در فواصل زمانی و هنگامی که نوزاد شیر می‌خورد به او محلول ORS بدهید. در هنگام آب رسانی، از دادن شیر خشک به نوزادانی که شیر خشک می‌خورند خودداری کنید، و به محض آنکه آب بدن کودک تأمین شود علائم کم‌آبی او از بین رفت مجدداً به او شیرخشک بدهید. از دادن چای، آب، نوشابه، آبمیوه، دسرهای ژلاتینی، سودا، یا سوپ مرغ به کودکی که دچار کم آبی شده است خودداری کنید زیرا این موارد فاقد ترکیب صحیح و مناسبی از قند و نمک‌های مورد نیاز هستند و می‌توانند باعث بدتر شدن کم آبی شوند. کودکانی که دچار کم آبی شده‌اند می‌توانند نوشیدنی‌های ورزشی بخورند اما بهترین گزینه برای نوزادان مصرف محلول خوراکی مایع است. پس از آنکه بدن کودک آب کافی را دریافت کرد می‌توان رژیم غذایی طبیعی از قبیل شیر مادر، شیر، یا شیر خشک را شروع کرد. برخی از کودکانی که دچار کم‌آبی شده‌اند با مصرف محلول فوق بهبود نمی‌یابند به‌ویژه اگر دچار اسهال انفجاری (اسهال مکرر و پرصدا ) یا استفراغ مکرر باشند. در صورتی که به هر دلیلی آب مورد نیاز بدن تامین نشود باید کودک را در بیمارستان بستری کرد و به او سرم وصل کرد. در صورتی که والدین در منزل به درمان بی‌آبی کودک خود می‌پردازند اما هیچ گونه بهبودی را مشاهده نمی‌کنند یا حتی حال کودک بدتر شده است باید فورا کودک را به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس منتقل کنند.
پیشگیری
- اطمینان حاصل کنید که کودکان در هنگام بیماری یا انجام فعالیت‌های جسمانی به اندازه کافی آب دریافت می‌کنند. بدین وسیله از بی آبی بدن آنها جلوگیری می‌کنید.
- نحوه حفظ آب بدن آنها به موارد مختلفی بستگی دارد. به عنوان مثال کودکی که گلو درد دارد به علت درد ناشی از خوردن یا نوشیدن، دچار کم‌آبی می‌شود. بنابراین می‌توانید برای تسکین درد به کودک استامینوفن یا ایبوپروفن بدهید، نوشیدنی‌های خنک یا یخمک می‌توانند ضمن آب‌رسانی به بدن باعث تسکین درد و سوزش گلو شوند.
- همه تب‌ها نیاز به درمان ندارند. اما اگر کودک بی‌قرار است و به اندازه کافی مایعات نمی‌خورد می‌توانید برای کنترل تب، به او استامینوفن یا ایبوپروفن بدهید.
- باید در هوای گرم به‌طور مرتب کودک خود آب بدهید. کودکانی که به لحاظ جسمانی فعالیت زیادی دارند یا ورزش می‌کنند باید قبل از شروع فعالیت و در طول فعالیت (هر ۲۰ دقیقه یک بار) آب و مایعات بیشتری بخورند. بهتر است مسابقات و تمرینات ورزشی را صبح زود یا عصر برگزار کرد و از فعالیت جسمانی در هوای گرم اجتناب کرد.
- تشنگی از علائم اولیه بی آبی بدن کودک است. با گذر زمان کودکان احساس تشنگی بیشتر می‌کنند و ممکن است دچار کم آبی شوند. به همین دلیل باید قبل از تشنه شدن به آنها آب بدهید و حتی پس از تشنه شدن مقدار آب را بیشتر کنید.
- اگر کودک بیمار است در خصوص مقدار آبی که به او می‌دهید مراقب باشید. در شروع بیماری و بهبود علائم اولیه، به آنها آب فراوان و محلول ORS بدهید.
- واکسن‌های کودک از قبیل واکسن روتاویروس را به موقع انجام دهید. روتاویروس علل یک سوم از بستری شدن کودکان زیر پنج سال در بیمارستان به علت اسهال است.
- به کودکان خود نحوه شستشوی صحیح دست‌ها را قبل از خوردن یا نوشیدن و بعد از بیرون آمدن از توالت یاد دهید تا از بروز عفونت جلوگیری شود.
- اگر در یک روز گرم تابستانی بیرون می‌روید، اجازه دهید کودکان از آب‌تنی در استخر، آب پاشیدن به یکدیگر، استراحت در سایه، و محیط خنک لذت ببرند و به کررات به آنها آب بدهید.
